Freelance journalisten zijn groeiend in aantal, maar bewegen als losse eenheden. Ledenplatform De Coöperatie wil een infrastructuur voor en tussen freelancers aanleggen en zo hun positie versterken. Oprichter Teun Gautier vertelt over de plannen. “Wij zijn de uitgever in dienst van journalisten, in plaats van andersom.”
Het aantal freelance journalisten in Nederland groeit, als direct gevolg van krimpende redacties. In toenemende mate geldt dan ook: wie freelancers redt, redt de journalistiek. Ziedaar de reden waarom uitgever Teun Gautier De Coöperatie oprichtte. “Ik ben zeer begaan bij freelancers. Hun inkomenspositie, onderhandelingspositie en kwalitatieve positie moeten verstevigd worden. Door freelancers optimaal uit te rusten schep je de voorwaarden voor betere journalistiek.”
De Coöperatie liet twee weken geleden voor het eerst van zich horen, en is opgericht door een vijftal journalisten, uitgevers en ontwikkelaars, met Gautier als frontman. De uitgever was of is betrokken bij een sliert idealistische initiatieven: van Publeaks tot De Correspondent en Radio Zamaneh (Iran). Met De Coöperatie gaat hij freelancers dienen, maar Gautier beoogt vooral dat de leden elkáár gaan dienen.
“Journalisten moeten helemaal geen ondernemer zijn”
In wat Gautier het “ecosysteem van freelancers” noemt is er aan twee dingen een kritiek gebrek. “Allereerst: het vermogen om met journalistiek geld te verdienen. Dat was altijd de rol van de uitgever, maar die is bij freelancers weggevallen. Het tweede gebrek zit in de infrastructuur. Op een redactievloer is alles er: boekhouders, printers, koffiezetapparaten, ICT-diensten. In je eentje moet je al die diensten en voorzieningen zelf regelen”, zegt Gautier.
Dat ‘zelf regelen’ lukt maar met mate. Zo zijn veel freelancers onderverzekerd en is de administratieve druk groot, zeker vanaf 1 juni als zij verplicht worden om modelcontracten te sluiten met opdrachtgevers. Gautier: “Het is een misvatting dat journalisten ondernemer moeten zijn. Freelance journalisten zouden 90 procent van hun tijd bezig moeten zijn met goede journalistiek bedrijven.”
Concrete diensten
De onderontwikkelde infrastructuur maakt de ondernemerskant van het freelancen te dominant ten opzichte van het journalistieke werk. De Coöperatie wil het evenwicht herstellen door freelancers diensten eenvoudig te laten inkopen (met steeds een kleine commissie) en ze zodoende slagvaardiger te maken.
Gautier: “Stel: je moet aangifte doen. Dan kun je via ons een boekhouder regelen, waarbij een procent of vijf naar ons gaat. Freelancers kunnen straks ook een auto huren, of een vergaderruimte. De mogelijkheden zijn eindeloos: denk aan een WOB-expert om je te helpen bij een WOB-verzoek. Een ander voorbeeld zijn stagiaires. Die kun je als zelfstandige journalist niet in dienst nemen om je te helpen bij onderzoek, maar als collectief wel.”
“Er gebeurt al wel veel, maar niet gecentreerd”
De meeste diensten zullen onderling uitgewisseld worden – met De Coöperatie als facilitator. “Het platform is in handen van de leden: zij gaan elkaar service verlenen. Wij coördineren dat en verzorgen de administratie”, aldus Gautier. “Het ledenbestand zal dus niet alleen uit journalisten bestaan, maar ook uit bijvoorbeeld ICT-experts en accountants.”
Basis voor de onderlinge transacties wordt een eenvoudig orderformulier. Met het invullen van een paar velden (aantal uren, vergoeding, datum) bestelt een lid een dienst bij een ander lid. Ditzelfde orderformulier kan straks gebruikt worden als bedrijven of uitgevers een bepaalde dienst bij een journalist willen inkopen.
<iframe width=”560″ height=”315″ src=”https://www.youtube.com/embed/BUBeE4YIcqI” frameborder=”0″ allowfullscreen></iframe>
Het idee voor iets als De Coöperatie schoot al vroeg wortel in het hoofd van Gautier. “Al tientallen jaren geleden, toen ik als uitgever bij Elsevier werkte, waar het ging om shareholder value. Dat is een doelstelling die conflicteert met de journalistiek, dat merkte ik bijvoorbeeld toen de afdeling documentatie werd wegbezuinigd. Sindsdien ben ik geboeid door de business case van de journalistiek. Hoe zorg je als uitgever dat er 1) geld wordt verdiend en 2) een infrastructuur voor de journalist wordt aangelegd?”
“Bij De Groene heb ik vastgesteld dat onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek best exploitabel is. Mijn stelling is dan ook: de crisis van de journalistiek is geen crisis van de journalistiek, maar een crisis van uitgevers, die niet in staat waren het product te exploiteren en niet in staat waren om mee te bewegen met de ontwikkelingen. Ze waren niet competent en dat neem ik ze ook kwalijk.”
Koffie en wifi
Een paar dingen gaat De Coöperatie zelf regelen, in plaats van dat ze aan freelancers onderling worden overgelaten. “We komen per 1 mei met werkplekken in Amsterdam en in Beeld en Geluid in Hilversum. Met andere steden als Den Haag en Eindhoven zijn we bezig. Je betaalt dan per dag of maand voor een bureau inclusief wifi, koffie, een ANP-feed, een secure werkomgeving, et cetera. Je kunt ook een vaste plek krijgen. We hopen dat zich op deze werkvloeren ook organisaties als Follow The Money en de VVOJ gaan vestigen, en bijvoorbeeld de Utrechtse afdeling van Blendle”, zegt Gautier.
De Coöperatie krijgt ook een incassodienst (lees daar hier meer over). In samenwerking met de NVJ zullen juridische kwesties worden afgehandeld, waaronder de eerdergenoemde modelcontracten. “Iedereen is daarover in de war, dus wij gaan leveringsvoorwaarden op maat opstellen. En omdat we als Coöperatie met velen zijn, wordt een volwassen onderhandelingsgesprek met de afnemer mogelijk, een wezenlijk gegeven.”
De doelen van De Coöperatie reiken verder dan het tackelen van praktische rompslomp. Gautier wil journalisten ook inhoudelijk meer kansen laten pakken, zodat ze hun verdienmodel open gaan breken. “We gaan leden als spreker of als dagvoorzitter aanbieden, ze helpen met crowdfunding en ze rechtstreeks artikelen laten verkopen via Reporters Online, het collectief van freelance journalisten die publiceren op Blendle en eLinea.”
“Advertenties zijn als verdienmodel nagenoeg dood”
Die ‘hybridisering’ van de monetizing capacity van freelancers is kernachtig voor een gezonde toekomst van freelancers, meent Gautier. Traditionele verdienmodellen slijten immers in rap tempo. “Advertenties zijn als verdienmodel nagenoeg dood, dat verhaal is over. Hetzelfde geldt voor het abonnementsmodel. De krant voorzag je vroeger van alle informatie die je nodig had, een totaalaanbod zoals een supermarkt een totaalaanbod van levensmiddelen is. Maar anno nu haal ik nog maar 5 procent van mijn informatie uit de krant. Dat abonneegeld wordt voor mensen een te groot offer. Het verdienmodel van freelancers gaat naar ‘een beetje van alles’. Een goede journalist die alles weet van 18de-eeuwse Japanse mode kan daar een artikel over schrijven, maar ook een documentaire over maken, een lezing over houden of een consult over bieden.”
Iedereen kan volgens Gautier iets uit De Coöperatie halen, ook freelancers die hun schaapjes al op het droge hebben. “Ik vroeg laatst een succesvolle freelancer: maar spreek je wel eens op congressen? ‘Nee, nooit’, was het antwoord. Dus voor iedereen zit er iets extra’s in het vat.”
Acquisitie
Zelfs acquisitie van artikelen en copy bij opdrachtgevers wil De Coöperatie deels uit de handen van freelancers nemen. Gautier cum suis gaan journalisten aanbieden bij grote bedrijven; als schrijvers van branded content. “Dat gebeurt elders al wel, maar niet gecentreerd. Wij moeten dé plek worden waar bedrijven content inkopen, sprekers vinden, enzovoorts. Zij kunnen dit doen met eenzelfde orderformulier als waarmee leden diensten bij elkaar bestellen”, zegt Gautier.
“Wij kunnen beter business genereren dan journalisten zelf”
Dat geldt temeer voor grootverbruikers van freelance diensten. Een grote uitgever die leunt op meer dan honderd freelancers wil mogelijk op jaarbasis in één keer gaan “inkopen” via De Coöperatie. Ook een grote uitgever van publieksbladen is geïnteresseerd in een dergelijke constructie. Wanneer tarieven en voorwaarden ondermaats zijn, kan de groep freelancers samen een vuist maken.
Door met lopende rekeningen te werken valt veel losse administratie weg. Gautier: “Aan het einde van elke maand krijg je een overzicht van je inkomsten, bijvoorbeeld uit lezingen, en de kosten van wat je hebt afgenomen. That’s it. Het is als de barrekening bij het fitnesscentrum, waar de saunabezoeken en de drankjes op staan. Met als verschil dat je bij ons ook inkomsten hebt.”
Altijd iets extra’s
Ruim zevenhonderd journalisten hebben zich al aangemeld. Hoe realistisch is het dat De Coöperatie voor elk iets kan betekenen? “Dat weet ik niet”, zegt Gautier. “Het blijft een moeilijke markt. Wat ik wel weet, is dat wij in beginsel beter in staat zijn om business voor een journalist te genereren dan hijzelf. Wij hebben ingangen die hij niet heeft.”
De Coöperatie is een uitgever in de zin dat het journalistiek te gelde maakt. Het fundamentele verschil is dat bij de klassieke uitgever de journalist slechts leverancier is. Bij De Coöperatie staat de uitgever echter in dienst van de journalist – met als doel betere journalistiek in plaats van winst. “We zijn een NV met leden. De winst die wij maken, vloeit terug naar hen. Zij gaan straks democratisch bepalen wat ermee gebeurt”, zegt Gautier. Dit onderstreept de ideële inslag van het platform – evenals het feit dat De Coöperatie zelf fondsen voor onderzoeksjournalistiek gaat werven en zelf media en journalistieke verhalen wil gaan exploiteren.
Londen en Parijs
Bestaande organisaties kunnen zich aansluiten bij De Coöperatie, graag zelfs. Gautier: “Klik in bij ons, want je bereik wordt veel groter. Ik heb bijvoorbeeld De Verhalenmarkt (een platform dat freelancers en afnemers koppelt, red.) gevraagd zich aan te sluiten. Hetzelfde geldt voor een uitzendbureau voor journalisten in Culemborg.”
Gautier kijkt al over de grens: hij noemt steden als Parijs en New York. “Ons model is open source, we nu al vragen uit het buitenland. Iedereen mag meedoen, maar wel als onderdeel van De Coöperatie. Op die manier kunnen we de grootste internationale infrastructuur voor freelance journalisten worden.” Internationalisering biedt kansen om als journalisten uit verschillende landen onderzoek te doen. “Bijvoorbeeld een team samenstellen om handelsverdrag TTIP te onderzoeken. Zo brengen we het controlerend vermogen van de journalistiek up to speed.”
Van dit interview werd eerder een kortere versie gepubliceerd op SvdJ.nl.
De Coöperatie werd dinsdag 29 maart officieel gelanceerd na afloop van Tegenlicht Meetup. Bekijk hier de uitzending van Tegenlicht waarin Teun Gautier over De Coöperatie vertelt. Meer over de precieze opzet van het platform is te lezen in de FAQ.